شاهدان عینی 17 شهریور منبع مناسب برای پژوهشگران هستند - وبلاگ بانیما

به گزارش وبلاگ بانیما ، تاریخ ایران در طول اعصار گذشته فراز و نشیب های زیادی را پشت سر گذاشته و حوادث تلخ و شیرین متفاوتی را تجربه نموده است. پیروزی انقلاب اسلامی ایران از آن دسته رخدادهای بی نظیر و شگفت آور است، حادثه تلخ 17 شهریور سال 57 که چند ماه قبل از پیروزی انقلاب اسلامی رخ داد، تلخی آن هرگز نه تنها از حافظه تاریخی ملت ایران بلکه همه آزادی خواستار دنیا از یاد نخواهد رفت.

17 شهریور ماه یادآور ایثار و از جان گذشتگی مردمانی است که با نثار خون خود، میدان ژاله را میدان تحقق دلاورمردی و رشادت های تاریخی و تاریخ ساز خود کردند که تا روزگار باقی است نام آن ها بر تارک تاریخ این مرز و بوم به عنوان نگهبانان انقلاب اسلامی و پیش قراولان فجرآفرین 57 خواهد درخشید. به همین مناسبت گفت وگویی با امین خدابخشی، دانش آموخته جامعه شناسی انقلاب اسلامی و کارشناس مرکز اسناد انقلاب اسلامی درباره حوادث این روز و نمود آن در آثار فرهنگی و ادبی اجرا شده که توضیح آن در ادامه آمده است.

از سال های ابتدایی وقوع حماسه 17 شهریور تا کنون، شرایط تألیف کتاب های مرتبط با این موضوع از نظر کمی و کیفی چگونه است؟

به لحظ کمی در خصوص قیام 17 شهریور به طور خاص و بقیه حوادث مهم نهضت اسلامی به طور عام، هنوز آن طور که باید حق مطلب خوب ادا نشده است و چندین برابر از این می توان کار کرد. البته یک وجه این مسئله به این بازمی گردد که ما هرچه به ماه ها و روزهای پایانی سلطنت پهلوی نزدیک تر می شویم سیر حوادث و اتفاقات آنقدر شدت و سرعت می گیرد که تقریباً هر ساعت این رزوها، ظرفیت چندین جلد کتاب دارد. به همین جهت وقتی پژوهشگری بخواهد این دوران را مورد مطالعه قرار دهد، با دریایی از حوادث مواجهه می گردد که طبعاً نمی تواند همه آن ها را آنالیز کند و طبیعی است که بخشی از این تاریخ یا مورد غفلت قرار بگیرد یا خیلی ضعیف به آن پرداخته گردد، اما با این حال کتبی که در این زمینه نوشته شده است (چه کتاب هایی که به طور خاص قیام 17 شهریور را آنالیز کردند و چه کتاب هایی که با موضوع دیگری به این قیام اشاره نموده اند) در جای خود قابل تأمل هستند و می تواند نگاه خوبی از این قیام ارائه دهند.

اسناد مربوط به واقعه 17 شهریور از نظر صحت و راستیآزمایی واعتبار سندی چه شرایطی دارند؟

قطعاً آنالیز یک سند یا چند سند به طور جداگانه ذهن خواننده را منحرف می نماید. اما اگر مجموع اسناد در کنار هم مورد مطالعه قرار بگیرد می تواند قابل اطمینان باشد. به طور مثال در خصوص مکاتبات ساواک نکته ای که وجود دارد این است که مکاتبه ای که مثلاً روز20 شهریور نوشته می گردد در مقابل مکاتبه یا گزارشی که در روز واقعه یعنی در 17 شهریور نوشته می گردد، کامل تر و جامع تر است، به این دلیل که اگر گزارش 17 شهریور بگوید 10 نقطه شهر تظاهرات شده، گزارشگر در 20 شهریور چون نگاه کامل تری پیدا نموده است، همه شهر را درگیر تظاهرات می داند. البته ممکن است گزارش اشتباهی هم مثلاً در 22 شهریور نوشته گردد، یا مثلاً ممکن است کسی در خاطرات خود دچار اشتباه گردد و خاطره ای ساختگی بیان کند، اما وقتی مجموع این اسناد برسی گردد تقریباً آن روایت های ساختگی، اشتباه یا دورغین، خود به خود معین شده و کنار گذاشته می گردد.

آیا منابع مستند و معتبر در دسترس پژوهشگرانی که امروز قصد تحقیق در این زمینه را دارند، واقع شده است؟

17 شهریور حادثه خیلی دوری نیست، بیشتر افرادی که در آن روز حضور داشتند و شاهد عینی ماجرا بودند الان در دسترس هستند و می توانند راهنمای پژوهشگران قرار بگیرند. علاوه بر این یکی از منابعی که الان در دسترس همه مردم است و می گردد به عنوان یکی از منابع مهم در این زمینه و کلاً در خصوص تاریخ نهضت امام خمینی(ره) مطالعه گردد، اسناد لانه جاسوسی است که الان تقریباً با یک جستجوی ساده اینترنتی در اختیار قرار می گیرد. همچنین خاطرات رهبران این قیام و بسیاری از اسناد ساواک در این زمینه منتشر شده است که می تواند در اختیار پژوهشگران قرار بگیرد.

آیا با گذشت بیش از چهل سال از وقوع قیام 17 شهریور، اسناد جدید و طبقهبندی شدهو منتشر نشدهدر دسترس پژوهشگران قرار گرفته یا هنوز بعضی اسناد از دسترس خارج هستند؟

اسناد تاریخی آرشیو معین و منبع یگانه ای ندارند که مثلاً هر منبعی که ما بخواهیم، حتماً موجود باشد. البته مراکزی مثل مرکز اسناد انقلاب اسلامی هستند که میلیون ها سند آرشیو دارند و در اختیار علاقمندان این حوزه هم قرار می دهند، اما با این حال ممکن است یک شخصی در جریان هفده شهریور سندی داشته باشد که تا حالا به جایی ارائه نداده باشد، قطعاً این سند از دسترس خارج است و کسی هم از آن خبر ندارد. اما بقیه اسناد آرشیوی متناسب با سازوکار مراکز اسنادی در اختیار پژوهشگران قرار می گیرد.

این نکته را باید افزود که بعضی از منابع آرشیوی یا اسنادی ما هنوز آنطور که باید و شاید به دلیل ملاحظاتی اسناد خود را ارائه نداده اند که یکی از آن ها که اتفاقاً اسناد مهمی از تاریخ معاصر ایران دارد مرکز اسناد وزارت خارجه است. به هر ترتیب باید گفت متأسفانه درباره قیام هفده شهریور هنوز کار پژوهشی اسنادی جدی و جامعی منتشر نشده است.