محمدحسین لطیفی؛ کارگردان غریب: انگ نزنید سفارشی ساز نیستم - وبلاگ بانیما

به گزارش وبلاگ بانیما، این روز ها فیلم غریب به کارگردانی محمدحسین لطیفی روی پرده سینماهاست. روایتی از زندگی شهید محمد بروجردی و شیوه فرماندهی او. فیلمی که از زمان نمایش در جشنواره تا اکران بر پرده سینما ها حواشی زیادی را پشت سر گذاشت.

روزنامه اعتماد با محمدحسین لطیفی، کارگردان این فیلم درباره ساختار و بحث هایی که در خصوص این فیلم مطرح است، تبادل نظر نموده است که در ادامه آنرا می خوانید:

آقای لطیفی؛ موافق هستید به گفت وگوی سینمایی مان کمی رنگ وبوی سیاست بدهیم؟

(می خندد) آخر من که آدم سیاسی نیستم؛ اساسا معتقدم هنرمندی که وارد سیاست گردد، خالص نیست. هنرمند وظیفه جان بخشی دارد تا انسان بسازد. باور کنید و باور نمایند سیاست انسان را خراب می نماید.

اما نکته ای این وسط وجود دارد؛ درباره شما نگاهی وجود دارد که ممکن است وابسته به جریان خاصی باشید. با این حال استقبال از فیلم غریب به گونه ای بود که طیف های فکری مختلف را به خود جذب کرد. نظر شما چیست؟

خیر، من هر دو جناح را رد می کنم و وابسته به هیچ جناحی نیستم. معتقدم انسان هایی در جامعه ما و اصلا در همه جای جهان وجود دارند که زیر بیرق خاصی قرار می گیرند. حالا یا راست یا چپ و نکته ای که این وسط وجود دارد، این است که همه آن ها در پی خالی کردن جیب مردم هستند و مردم را دچار توهم می نمایند. همان طور که گفتم این فقط مربوط به کشور ما نیست. در ایتالیا، در امریکا و... سیاستمدار ها روی موج مردم سوار می شوند.

من نه نگاهی به جریان اصلاح طلب دارم و نه به اصولگرایان علقه ای دارم. من اعتقاد به اصالت انسان دارم. اصالت انسان است که راه خودش را پیدا می نماید. به عنوان هنرمند نظرم این است که بیاییم با خلق هنر با هم تبادل نظر کنیم. اصلا باب تبادل نظر با خلق آثار هنری است که باز می گردد و ذات هنر است که این وظیفه را به خوبی می تواند به عهده بگیرد. شما نگاه کنید در جشنواره های خارجی چقدر راحت هنرمندان در کنار هم قرار می گیرند و با هم تبادل نظر می نمایند.

اتفاقا در خصوص جشنواره های خارجی بحث زیاد مطرح است که سیاست زده هستند.

اینجا من راجع به فیلمساز ها صحبت می کنم. از آن نظر بله. شما فکر می کنید جشنواره کن چگونه کن شد؟ اصلا بودجه این جشنواره ها از کجا می آید؟ یا جشنواره های ونیز، برلین و... اتفاقا جشنواره های خارجی به مراتب سیاسی تر هم هستند، چون آدم های سیاستمدار و سیاستگذار را در راس کارهای شان قرار می دهند.

اینکه برخی وقت ها درباره شما صحبتی مطرح می گردد که فیلمساز سفارشی ساز هستید، ناشی از نگاه سیاسی است؟

سوال خوبی مطرح کردید. معتقدم ما فیلمساز ها نهایتِ نهایت، سه دسته هستیم. هر حکومتی هم عوض گردد این تفکر چپ و راست در ما هست. درست مثل الان که یک عده با جناح راست همسویی بیشتری دارند و عده ای هم نگاه چپ را می پسندند. ولی این وسط اگر برای فیلمی یا فیلمسازی هزینه گردد انگار که آن فیلمساز وابستگی جناحی دارد. دقیقا مثل الان من که محکوم می شوم به اینکه سفارشی ساز هستم. جوابم به آقایان این است که انگ نزنید، من سفارشی ساز نیستم که اگر سفارشی ساز بودم باید هر روز کار سفارشی می ساختم. من اگر کاری می سازم قطعا با اعتقاد است.

موضوع را قبول دارم و وارد کار می شوم و پایش هم می ایستم. اگر وفا می سازم آن عشق را قبول دارم. اگر روز سوم می سازم به این روایت اعتقاد دارم؛ اما حالا یک وقتی پیش می آید که یک جایی پول می دهد و برای این فیلم ها هزینه می نماید، چون نوع روایت این فیلم ها به گونه ای است که ممکن است مردم برای آن بلیت کمتری بخرند. چرا نباید اعتقاداتم را بسازم؟ به نظرم فیلم غریب مثل کتابی است که در تاریخ سینما هر وقت بخواهیم، می توانیم بیرون بیاوریم و به آن رجوع کنیم. 22 روز قصه سنندج را روایت کردیم.

از مباحث سیاسی فاصله بگیریم. جناب لطیفی وقتی کارنامه شما را مرور می کنیم، تنوع ژانر یکی از مهم ترین و اساسی ترین خصوصیات آن است. به نظر می رسد علاقه شخصی به کمدی داشته باشید. موافقید؟

می توانم بگویم کمدی ساختن برای من ساده تر است. شما به کار های جدی من نگاه کنید. حتی در صاحبدلان هم که قصه جدی داشت، آدم هایی بودند که لحظاتی، فضا را شاد می کردند. حتی در وفا هم یکسری شخصیت ها بودند که با روحیه شادی که داشتند کار را به واقعیت و ملموس بودن نزدیک می نمایند. می خواهم با ایجاد فضای شاد خستگی از مخاطب بیرون برود. از این جهت برای من طنز کار کردن ساده تر است ولی وقتی کار سخت انجام می دهم، این باعث می گردد سلول های خاکستری بیشتری بسوزانم. (می خندد)

با اینکه می گویید ساخت کار های طنز برای شما راحت تر است اساسا تمایل شما به کار هایی نظیر غریب از کجا ناشی می گردد میل به تجربه گرایی یا مباحث مالی؟

من ریسک در زندگی زیاد می کنم. معتقدم وقتی ریسک آگاهانه باشد باید آن را بپذیریم. ریسک هایی هم که می کنم بیشتر آگاهانه است نه ناشیانه.

چطور؟

چون حق نداریم ریسک ما به گونه ای باشد که سرمایه را بسوزانیم. مردم منتظر کاری درخور توجه هستند، من هم با این شخصیت و با این ژانر ناآشنا نبودم. کوشش بیشتری این کار از من گرفت ولی قبول کردم.

البته اینجا بگویم چنین کار سخت، پرریسک و پرمشقتی هم پیش تر تجربه نموده بودم ولی آدم بسیار دانا و فهمیده و همراهی را در کنارم داشتم. فیلم خوابگاه دختران و ایرج طهماسب که به نظرم در زمان خودش کار پرریسکی بود و خیلی از من انرژی گرفت و زمان برد، اما ریسک قابل قبولی بود. حالا داستان غریب هم همین گونه بود. این فیلم را بعد از 16 سال از ساخته شدن فیلم روز سوم ساختم.

می توان از صحبت های شما این گونه برداشت کرد که علاقه شخصی باعث ساخته شدن فیلم غریب شد؟

خیر، علاقه و میل شخصی هم اگر داشتم ساخت فیلم غریب را قبول نمی کردم.

مباحث مالی مطرح بود؟

خیر.

کمی شرح می دهید؟

وقتی به من گفته می گردد: لطیفی می آیی این فیلم را بسازیم، هستی؟ پاسخم قطعا این است که خیر. برای اینکه قصه به فیلم بیوگرافیکی نزدیک می گردد و داستان معاصر بسیار کار سخت و سختی است. من یک زمانی غیاث الدین جمشید کاشانی می سازم و با هزار اعوان و انصار طرف نیستم، فیلم درام می سازم و هیچ کسی نیست در آن بحثی وارد کند؛ ولی وقتی فیلم معاصر می سازم، راجع به شخصیت سوژه با هزار وارث غیر از خانواده همراه هستم که باید جواب همه آن ها را بدهم.

چه شد که قبول کردید این فیلم را بسازید؟

این وسط یک اتفاق ویژه برایم می افتد و آن حضور حامد عنقاست. فقط حضور حامد عنقا و اعتمادی که به او دارم باعث شکل گیری این همکاری شد. برای قلم و اندیشه حامد عنقا ارزش و احترام زیادی قائلم. همین باعث شد که 50 درصد مسیر حل شد و جلو آمدم. مثل بازی فوتبال که می دانم وقتی من سانتر خوبی بزنم، گل بگردد، دروازه بان چیره دستی هم هست که جلوی گل های حریف را بگیرد و همین می گردد که با هم گل های زیادی را به ثبت می رسانیم. ضمن اینکه شخصیت بروجردی هم به گونه ای بود که وسوسه نماینده بود؛ و بسیار حساس.

دقیقا. او پدر معنوی و معلم بسیاری از شهدای بعد از خودش بود. کسی بود که مسیح گونه به اطرافش نگاه می کرد. واقعا شهید بروجردی را با تمام وجودم دوست دارم و اصلا هم برای ساخت این فیلم مباحث مالی مطرح نبود. اگر مباحث مالی مطرح بود که باید بگویم آنقدر در سال به من به عنوان کارگردان پیشنهاد ساخت فیلم و سریال با مبالغ مالی بالا داده می گردد... ورای تمام این مسائل، کار بسیار سختی بود. روز سوم هم در زمان خودش کار بسیار سختی بود، اما فیلم شهید بروجردی خیلی کار سختی برایم بود.

به سن من نگاه کنید! جوان 35 ساله که نیستم! 60 سال سن دارم. به همین علت قاطعانه می توانم بگویم که انگیزه مالی اصلا در این فیلم برای من دخیل نبوده است.

جناب لطیفی حالا که این فیلم را ساختید و تمام شد، از ماحصل کارتان رضایت دارید؟ چون نظر های متفاوتی پیرامون فیلم غریب خواندم. به عنوان نمونه یکی از کامنت ها این بود که لطیفی بهتر است فیلم های درام بسازد، نه تاریخی. نظر شما چیست؟

با تمام احترامی که برای مخاطبانم قائلم، اما در جواب شان می گویم بیان این صحبت ها و جملات خیلی کار ساده ای است. از دور بنشینید و ببینید و قضاوت کنید ساده ترین کار است. به همین راحتی نیست که هر چه دل مان می خواهد بگوییم و از کنار ماجرا رد شویم. 24 دقیقه از فیلم برای اکران عمومی حذف شد و به من گفتند فیلمت کسل نماینده است. 24 دقیقه حذف شد و قطعا زمان انتشار فیلم در شبکه نمایش خانگی با 24 دقیقه خواهد بود، اما من اعتقاد دارم که این 24 دقیقه کاملا مقدار فیلم است. تمام مباحث مطرح شده در جشنواره را کنار بگذاریم واقعا ساخت فیلم غریب کار ساده ای نبود. این فیلم را با شرایطی ساختم که فیلمبرداری زیر 110 جلسه بود. حتی حق شلیک نداشتیم.

به علت شرایط ناامنی که در کشور حاکم بود و برای حفظ امنیت اجازه حمل اسلحه به ما ندادند. اجازه جابه جایی اسلحه نداشتیم و اصلا به ما مجوز نمی دادند. ما نمی توانستیم حتی انفجار ساده برای فیلم داشته باشیم. این طور نبود که ما در شرایط بسیار عالی و باغ سبز کار کنیم. خیلی سختی برای این فیلم تحمل کردم.

انتخاب بابک حمیدیان برای این نقش چطور صورت گرفت؟ این سوال را از این جهت پرسیدم که درباره اوضاع دستمزد بازیگران حرف های زیادی مطرح می گردد. آیا بابک حمیدیان با نقش شهید بروجردی همدلی داشت که این شخصیت را بازی کرد یا مباحث ملی برای او بیشتر مطرح بود؟ شنیده شده که گوشی اش را زمان برگزاری جشنواره خاموش نموده بود که برای حضور در جشنواره به او دسترسی نداشته باشند. البته به بازی او، هم نقد هایی وارد نموده اند و هم از آن تعریف های زیادی شده.

ببینید، در جشنواره سال جاری فشار و حاشیه زیادی روی همه بازیگران بود؛ برای بابک حمیدیان هم همین گونه بود، برای اینکه بازیگران در جشنواره نباشند، می دانم خیلی اذیت شان کردند؛ اما صادقانه بگویم که بابک حمیدیان، شهید بروجردی را عاشقانه دوست دارد و می دانم با علاقه شخصی این نقش را بازی نموده است. آن هایی که به بازی او نقد دارند، پیشنهاد می کنم یک دوره کلاس بازیگری بروند تا یاد بگیرند بازی حمیدیان را نقد نمایند. به جرات می توانم بگویم از 100 درصد او 90 درصد اکت و بازی خوبی داشت. شک نکنید.

از همان ابتدای نگارش فیلمنامه حمیدیان در فکر شما بود؟

همان ابتدا به او فکر می کردم. اصلا چه کسی را می توان جای او قرار داد؟ بابک حمیدیان برای فیلم غریب است. همان طور که دیدید حتی دختر شهید بروجردی هم جایزه را به بابک حمیدیان تقدیم کرد.

با این علاقه ای که شما از آن صحبت می کنید، عجیب است که در جشنواره حاضر نشد.

قطعا به خاطر جو روانی که بر همه بازیگران بود.

به نظر شما چرا کاندیدا هم نشد؟

به نظرم این سوال را از هیات داوران جشنواره بپرسید.

بحث دیگری که می توان به آن پرداخت، این است که شما در این فیلم چقدر از تخیل خود استفاده کردید و چقدر به موضوع دخل و تصرف داشتید؟

تمام کوششم این بود که حق مطلب ادا گردد. قطعا دخل و تصرف کردیم، چون ما که مستندساز نبودیم بخواهیم بند به بند زندگی او را روایت کنیم.

با توجه به روایات متفاوتی که درباره این شهید وجود دارد، از چه منابعی بهره بردید؟

کاملا به استنادات تکیه داشتیم. از حدود 10 ماه قبل از شروع فیلمبرداری یک گروه 6 نفره روی این پروژه تحقیق و آنالیز داشتند؛ از خانواده گرفته تا دوستان شهید با همه حرف زدند.

با خانواده شهید به اختلاف نظر برنخوردید؟

وقتی فیلم کاملا آماده شد، به خانواده شهید نشان دادیم. این نکته را بگویم که خیلی ها پیش خانواده شهید بدگویی ما را کردند. با این جملات که این فیلم مشکل دارد و...، اما خوشحالم که نظر خانواده شهید هما ن طور که همه دیدیم مثبت بود.

اینکه تا زمان آماده شدن فیلم، صحنه های آماده شده را به خانواده شهید نشان ندادید، ریسک نبود؟

اگر کوچک ترین ناراحتی یا نگرانی از آن ها می دیدم قطعا فیلم را منتشر نمی کردیم؛ اما خوشبختانه استقبال خوبی شد. سمیه خانم، دختر شهید، روز های ابتدایی سر صحنه حاضر شد و به صورت افتخاری کار صدابرداری یک صحنه را انجام داد.

فیلم ساختن درباره چنین شخصیت هایی که دیدگاه ها و نکات زیادی راجع به آن ها وجود دارد، همان طور که گفتید سخت است. شما برای نشان دادن تصویر واقعی شهید بروجردی با سانسور روبرو نشدید؟

بله، شهید بروجردی ابعاد شخصیتی متفاوتی دارد و برای او اتفاقات عجیب و غریب زیادی افتاده ولی ما با فیلمنامه نویس سعی می کردیم به تعادل برسیم. به آن صورت حاد خیر، اصلا خودمان وارد بخش هایی که ممکن بود با سانسور روبرو گردد، نشدیم. به نظرم اگر شهید امروز هم زنده بود با این ویژگی هایی که در فیلم بیان کردیم، توفیری نداشت.

اشاره کردید به اتفاقاتی که در چند وقت اخیر در سطح کشور رخ داد. به نظر شما اگر شهید بروجردی زنده بود درباره شرایط امروز چه نظری داشت؟ از این جهت پرسیدم که فیلم، پلان بحث برانگیزی دارد که کاملا با وقایع روز جامعه همخوانی دارد.

به نظر من سکوت نمی کرد و صریح انتقاد می کرد. در فیلم هم می بینیم که برخی فرماندهان علیه او گزارش رد می کردند، اما او کار خودش را می کرد.

همه ما آدم ها مجموعه ای از صفات خوب و بد داریم، اما شما در فیلم غریب شأن و شخصیت شهید بروجردی را مقدس نشان دادید. چرا؟

باور کنید من در حق شهید اجحاف کردم. او همینی بوده که در فیلم می بینید. کل زندگی اش چنین شخصیت مومنی داشته. ما با آدم بسیار عجیب و غریبی طرف بودیم که روایت های متفاوتی درباره او وجود دارد، اما ما در فیلم تمام ابعاد او را نشان دادیم، گاهی نعره می زند و برای دیگران دوندگی می نماید و گاهی هم آدم های اطرافش را به صبوری دعوت می نماید.

اشاره کردید که برای ساخت این فیلم با سختی زیادی همراه بودید. خیلی از فیلمسازانی که در این حیطه کار می نمایند چنین نظری دارند. اگر دوباره ساخت چنین فیلمی به شما پیشنهاد گردد، قبول می کنید؟

خیلی خسته ام. بخشی از خستگی هم به این علت است که نهاد ها و ارگان هایی که باید حمایت نمایند، حامی نیستند. زمان جشنواره حمایت می نمایند ولی زمان اکران اصلا... خودمان هستیم و فیلم که اکران شده. فعلا که خیلی خسته ام.