میراث مکتوب ایران زمین مزین به نام امام علی(ع) - وبلاگ بانیما

به گزارش وبلاگ بانیما، خبرنگاران :میراث مکتوب بیش از هزارساله شعر فارسی مملو از سروده هایی در مدح امام علی(ع) است که اکثراً ناشناخته اند. به بهانه عید غدیر سراغ پنج شاعر رفته ایم که به عنوان شاعر آیینی شناخته نمی شوند اما اشعاری در وصف آن حضرت دارند.

نیلوفر درویشی: نخستین شاعر پارسی سرای صاحب دیوان، رودکی است. در میان اشعار پراکنده و اندکی که از او به جای مانده دو بیت در مدح حضرت علی (ع) به چشم می خورد. به بیان دیگر عمر حضور آن حضرت در اشعار دَری به مقدار عمر ادبیات دری است. اما شاید اگر از ما وارثان هزارسال نظم دری بخواهند شعری در مدح حضرت علی بخوانیم به جز غزل و مثنوی شهریار، حکایت علی و عمروبن عبدود در مثنوی و مدح امام در شاهنامه چیزی از بر نداشته باشیم. حتی مخاطبان حرفه ای شعر آیینی هم اکثرا تنها می توانند اشعار شاعران آیینی کنونی را به لیست بالا اضافه نمایند. به بهانه عید غدیر به پنج تن از شاعرانی پرداخته ایم که به عنوان شاعر آیینی شناخته نمی شوند اما اشعاری در وصف آن حضرت دارند.

زبان رمزآلود حافظ به تأویل های متناقض میدان می دهد

زبان تمثیلی حافظ، راه را برای تفسیرهای مختلف باز می گذارد؛ تفسیرهایی که گاه در دو سوی یک طیف معنایی قرار دارند. در نتیجه این تفسیرهای متناقض شخصیت حافظ برای ما بین یک عارف و یک کلبی مسلک در تردد است. هرچند برخی از حافظ پژوهان برخی از اشعار او را به ائمه مرتبط می دانند و فی المثل غزل معروف او را با آگاه دوش وقت سحر از غصه نجاتم دادند در ارتباط با ماجرای ضربت خوردن امام علی تفسیر می نمایند. اما بیتی که توافق نسبی بر سر مرجع آن وجود دارد بیت آخر غزل شماره 296 نسخه قزوینی است:

حافظ اگر قدم زنی در ره خاندان به صدق/ بدرقه رهت گردد همت شحنه نجف

مهجوریت اشعار کهن نیما شامل سروده های آیینی او نیز می گردد

نام نیما یوشیج با انقلاب در شعر فارسی گره خورده است و اشعار نوی او از چنان شهرتی برخوردارند که سروده های سبک کهن این شاعر را به سایه می برند. اشعار آیینی نیما نیز از این قاعده مستثنی نیستند. نیما چهار رباعی و یک قطعه در مدح امام علی (ع) سروده است. این قطعه که در روز عید غدیر سروده شده به آگاه زیر است:

گفتی ثنای شاه ولایت ننموده ام/ بیرون ز هر ستایش و حد و ثنا علی است

اشعار آیینی حسین منزوی پس از مرگش منتشر شدند

حسین منزوی را به غزل های عاشقانه اش می شناسیم. و شاید از آن هم فراتر، غزل عاشقانه معاصر را به حسین منزوی می شناسیم. اشعار آیینی منزوی به وصیت شاعر، پس از مرگش منتشر شده اند. در میان این اشعار یک مثنوی و یک غزل به مولای متقیان اختصاص یافته اند که آگاه هرکدام را در زیر میخوانید:

علی ای میر پهلوان عرب/ زیر تیغت سر یلان عرب

ای در خیبر از تو کنده شده/ وز تو لات و هبل فکنده شده

ای آفتاب آینه دار جمال تو/ وی جلوه جلال خدایی، مثال تو

سیمین بهبهانی هم شعر آیینی دارد

در میان عامه مردم، سیمین بهبانی بیش از شعرهایی که سروده به شعرهایی که نسروده معروف است. اقبال او به شعر اجتماعی نامش را پای اشعار جعلی اعتراضی نشانده که در فضای اجتماعی دست به دست می شوند؛ مضمون این شعرها به گونه ای است که شاید برای برخی، خواندن شعری آیینی از او غیرمنتظره باشد. آگاه این شعر که برای میلاد امام علی (ع) سروده شده این گونه است:

فلک امشب مگر ماهی دگر زاد/ زماه خویش ماهی خوب تر زاد

غلط گفتم که خورشید درخشان/ که مه یابد زنورش زیب و فر زاد

شفیعی کدکنی و یوسف گم گشته آمال بشر

احتمالا مشهورترین شعرشفیعی شعر به کجا چینین شتابان باشد. هرچند بعید است اینکه غزل او را با آگاه در این زمانه بی های وهوی لال پرست نشنیده باشید. اما این پژوهش گر و شاعر نام دار علاوه بر اشعار اجتماعی معروفش اشعار آیینی هم دارد. شعر کدکنی به نام نکوهش که به ماجرای غصب خلافت اشاره دارد این گونه شروع می گردد:

میراثِ تبارِ خِرَدِ آینه ها را

کان پیر، همی جُست نشانْشان به چراغی

تا یابد از آن آینه مردان، مگر اینجا

در ظلمتِ هنگامه ایام سراغی

ز اندیشه عُشّاق وز آفاق ستردید

آن یوسفِ گمگشته آمالِ بشر را

گامی دو برون نامده تا مرزِ حقیقت

بُردید و بدان گرگ سپردید…

شاعران آیینی امروز

ارادت اهل بیت برای محبان آن ها آتشی است که نجوشیدن بر سر آن میسر نیست؛ اجری هم که در روایات برای سرودن یک بیت در مدح آنان آمده قوت شعر را ملاک قرار نداده است. پس طبیعی است که همه کس با هر توانایی شاعری بختش را در کسب کردن عنوان شاعر آیینی بیازماید. هرچند گاهی اشعار آیینی ضعیف به لطف اقبال بی تمیز مردم یا برخی از منبری ها برجسته و معروف می شوند، از حیث اشعار آیینی قوی و استخوان دار در مضیقه نیستیم. از جمله شاعران آیینی شناخته شده حمیدرضا برقعی است. تمام سروده های این شاعر جوان برای امام علی (ع) قوی هستند اما به مناسبت عید غدیر بخشی از مثنوی بلند او را که به این واقعه اشاره دارد نقل می کنیم:

…می رود قصه ما سوی خاتمه آرام/ دفتر قصه ورق می خورد آرام آرام

می رسد قصه به آن جا که دنیا زیبا شد/ با جهاز شتران کوه اُحد بر پا شد

و از آن آینه با آینه بالا می رفت/ دست در دست خودش یک تنه بالا می رفت

تا که از غار حرا بعثت دیگر آرد/ پیش چشم همه از دامنه بالا می رفت

تا شهادت بدهد عشق ولی الله است/ پله در پله از آن ماذنه بالا می رفت

پیش چشم همه دست پسر بنت اسد/ بین دست پسر آمنه بالا می رفت

گفت: این بار به سرانجام سفر می گویم/ بارها گفته ام و بار دگر می گویم

راز خلقت همه پنهان شده در عین علی ست/ کهکشان ها نخی از وصله نعلین علی ست

گفت ساقیِ من این مرد و سبویم دستش/ بگذارید که یک شمّه بگویم، دستش

هر چه در عالم بالاست تصرف نموده/ شب معراج به من سیب تعارف نموده

گفتنی ها همگی گفته شد آن جا اما/ واژه در واژه شنیدند صدا را اما

سوخت در آتش و بر آتش خود دامن زد/ آن که فهمید و خودش را به نفهمیدن زد…